Πόλεις, περιοχές και χώρες σε όλο τον κόσμο επιλέγουν όλο και περισσότερο να κλείσει το κεφάλαιο για την ιδιωτικοποίηση του νερού και να επαναδημοτικοποιήσουν τις υπηρεσίες  με τη λήψη πίσω υπό δημόσιο έλεγχο της διαχείρισης της ύδρευσης και της αποχέτευσης. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτό είναι μια απάντηση στις ψεύτικες υποσχέσεις των ιδιωτικών φορέων και την αποτυχία τους να θέσουν τις ανάγκες των κοινοτήτων πριν από το κέρδος.

Αυτή η μελέτη εξετάζει την αυξανόμενη αυτή τάση επαναδημοτικοποίησης  των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης ως αναδυόμενη παγκόσμια τάση και παρουσιάζει την πιο πλήρη εικόνα των υποθέσεων μέχρι στιγμής. Μεταξύ των μεγάλων πόλεων που έχουν ήδη επαναδημοτικοποιήσει τις υπηρεσίες περιλαμβάνονται η Άκρα (Γκάνα), το Βερολίνο (Γερμανία), το Μπουένος Άιρες (Αργεντινή), η Βουδαπέστης (Ουγγαρία), η Κουάλα Λουμπούρ (Μαλαισία), η Λα Παζ (Βολιβία), η Μαπούτο (Μοζαμβίκη), και το Παρίσι (Γαλλία). Αντίθετα, στην ίδια περίοδο υπήρξαν πολύ λίγες περιπτώσεις ιδιωτικοποιήσεων σε μεγάλες πόλεις του κόσμου: για παράδειγμα εκείνη της Ναγκπούρ (Ινδία), η οποία έχει  δεχθεί μεγάλη αντίθεση και κριτική, και της Jeddah (Σαουδική Αραβία).

Παρά την για περισσότερες από τρεις δεκαετίες αμείλικτη προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων και των συμπράξεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) με διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και οι εθνικές κυβερνήσεις, τώρα φαίνεται ότι η επαναδημοτικοποίηση του νερού είναι μια πολιτική επιλογή που είναι εδώ για να μείνει. Η άμεση εμπειρία από τα κοινά προβλήματα της ιδιωτικής διαχείρισης των υδάτων – από την έλλειψη επενδύσεων σε υποδομές, τις τιμολογιακές αυξήσεις ως και τους περιβαλλοντικούς κινδύνους – έχει πείσει τις κοινότητες και τους φορείς χάραξης πολιτικής ότι ο δημόσιος τομέας είναι σε καλύτερη θέση να παρέχει ποιοτικές υπηρεσίες στους πολίτες και να προωθήσει το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό.

Ο όρος επαναδημοτικοποίηση αναφέρεται στην επιστροφή προηγουμένως ιδιωτικοποιημένων υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης στις τοπικές αρχές ή σε δημόσιο έλεγχο. Αυτό συνήθως συμβαίνει μετά τον τερματισμό των ιδιωτικών συμβάσεων ή την μη ανανέωσή τους από τις τοπικές κυβερνήσεις , αλλά η διαδικασία δεν είναι πάντα (ή μόνο) σε δημοτική κλίμακα. Οι περιφερειακές και εθνικές αρχές έχουν σημαντική επιρροή στην χρηματοδότηση των υπηρεσιών και της πολιτικής, και σε κάποιες περιπτώσεις δρουν άμεσα ως φορείς του νερού, έτσι ώστε η διαδικασία εκτυλίσσεται μέσα σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο.

Ανεξάρτητα από τη μορφή και το εύρος της, η επαναδημοτικοποίηση είναι γενικά μια συλλογική αντίδραση ενάντια στην μη βιωσιμότητα της ιδιωτικοποίησης του νερού και των ΣΔΙΤ. Λόγω της μη δημοτικότητας της ιδιωτικοποίησης, ιδιωτικές εταιρείες ύδρευσης έχουν χρησιμοποιήσει προπαγάνδα γισ να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι οι συμβάσεις παραχώρησης, οι συμβάσεις μίσθωσης και άλλων ΣΔΙΤ είναι αρκετά διαφορετικές από την ιδιωτικοποίηση. Δεν είναι. Στην πραγματικότητα, όλοι αυτοί οι όροι αφορούν τη μεταβίβαση του ελέγχου της διαχείρισης υπηρεσιών στον ιδιωτικό τομέα. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να είναι ενήμεροι για το υψηλό κόστος και τους κινδύνους της ιδιωτικοποίησης του νερού, και  έχουν πολλά να μάθουν από τις εμπειρίες των δημόσιων αρχών που έχουν επιλέξει την επαναδημοτικοποίηση και εργάζονται για να αναπτύξουν δημοκρατικά υπόλογες και αποτελεσματικές υπηρεσίες.

Δημοσιεύθηκε από Υπηρεσίες Διεθνούς Μονάδα Δημόσιας Έρευνας (PSIRU), Παρατηρητήριο Πολυεθνικών (CEO) και Transnational Institute (ΤΝΙ).

Εδώ ολόκληρη η έρευνα στα αγγλικά

[box] Πολλά ερωτήματα δημιουργεί το δημοσίευμα των “Νέων Σαββατοκύριακου” που αναφέρει ότι επιτροπή της ΕΥΔΑΠ φέρεται ως ιδιοκτήτης offshore εταιρείας με έδρα τις βρετανικές Παρθένους Νήσους. Η εφημερίδα συμμετείχε στην έρευνα της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων σε συνεργασία με εφημερίδες από 48 χώρες Η ΕΥΔΑΠ οφείλει το γρηγορότερο δυνατόν να δώσει επαρκείς απαντήσεις. Να ανακοινώσει τον τίτλο της εταιρείας, το σκεπτικό της ίδρυσης της, επί ποιας διοίκησης δημιουργήθηκε, με ποια απόφαση Δ.Σ. και ποιο φυσικό πρόσωπο συνδέεται με την ιδιοκτησία της εταιρείας. Συνδέεται η ύπαρξη της εν λόγω offshore με τη διαδικασία ιδιωτικοποίησης της εταιρίας; Αναμένουμε εμείς κι ολόκληρη η Ελλάδα. [/box]

[/vc_column_text] [/vc_column] [/vc_row]

Του Martin Pigeon

«Μια επιχείρηση πραγματικής σημασίας για το δημόσιο συμφέρον μπορεί να λειτουργεί επωφελώς μόνο σε μεγάλη κλίμακα ώστε να καταστήσει την ελευθερία του ανταγωνισμού σχεδόν απατηλή […] Είναι πολύ καλύτερο να την αντιμετωπίσουμε αμέσως ως δημόσια λειτουργία.” – J.S. Mill, 1872

Έχει περάσει σχεδόν ένας χρόνος από την έκδοση του βιβλίου “Επαναδημοτικοποίηση :  επιστρέφοντας το νερό σε δημόσια χέρια”. Το βιβλίο αυτό εξετάζει τη συνεχιζόμενη τάση της επαναδημοτικοποίησης του νερού, πως οι πόλεις παίρνουν και πάλι τον έλεγχο των υδάτινων συστημάτων τους. Είναι συναρπαστικό που ένα ισπανικό βιβλίο καθώς και μια ταινία μικρού μήκους κινουμένων σχεδίων του δίνει σήμερα μια νέα διάσταση, μια δεύτερη ζωή.

Έζησα έντονες στιγμές ερευνώντας και γράφοντας το βιβλίο. Μελετήθηκαν πέντε αστικά υδάτινα συστήματα , ένα για κάθε ήπειρο, με ριζικές γεωγραφικές, πολιτικές και πολιτιστικές διαφορές μεταξύ τους.

Καθώς εξέτασα τους κινηματικούς αγώνες για το νερό σε όλο τον κόσμο, αισθάνθηκα όλο και περισσότερο  σα να παρατηρούσα την κυκλοφορία του αίματος της ανθρώπινης ζωής. Οι πόλεις είχαν πολλά κοινά: τα συστήματα ύδρευσης τους ήταν με τεχνολογία αιχμής, συγκριτικά τυποποιημένα, δαπανηρά, ζωτικής σημασίας. Και τουλάχιστον  αυτοί οι δύο τελευταίοι λόγοι οδήγησαν στην ιδιωτικοποίηση. Πολλοί επενδυτές αγαπούν τα μονοπώλια και τα αστικά δίκτυα ύδρευσης αποτελούν φυσικά μονοπώλια σε έναν τόσο ζωτικό πόρο. Ωστόσο, μετά από μια περίοδο σημαντικής επέκτασης της ιδιωτικής διαχείρισης του νερού σε παγκόσμιο επίπεδο (1980-2000), η τάση αυτή αντιστρέφεται.

Διδάγματα από την επαναδημοτικοποίηση

Ενθαρρύνουμε τη δημόσια διαχείριση των υδάτων, όπως κάνουν και όσοι δρουν κινηματικά ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού . Χαιρετίζουμε αυτή τη νέα τάση, αλλά είναι μια πραγματικά καλή είδηση;

Η έρευνά μας διαπίστωσε ότι:

• Η επαναδημοτικοποίηση μπορεί να εξοικονομήσει χρήματα για τους δημόσιους προϋπολογισμούς, και μερικές φορές πολλά, όπως στο Παρίσι, όπου η πόλη έσωσε αρκετά για να μειώσουν τις τιμές του νερού κατά 8%, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τις επενδύσεις και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα
• πάντα επιτρέπει περισσότερη διαφάνεια
• μπορεί να αυξήσει την αποτελεσματικότητα του συστήματος (λειτουργώντας με τις καλύτερες δυνατές επιδόσεις τεχνικής ικανότητας και όχι απλά μόνο να συμμορφώνεται με τις ελάχιστες νομικές προδιαγραφές)
• συχνά να πετυχαίνει να βάζει στην ημερήσια διάταξη [1]την  επέκταση της κάλυψης και της ίσης πρόσβασης στο νερό

Εν ολίγοις, η επαναδημοτικοποίηση λειτουργεί!

Υπάρχουν όμως και άλλα ευρήματα που είναι εξίσου ενδιαφέροντα. Το πιο εντυπωσιακό είναι ίσως ότι η απόφαση για επαναδημοτικοποίηση  λαμβάνεται κυρίως βασιζόμενη σε οικονομικές και τεχνικές μελέτες. Η καμπάνια υπερ του δημόσιου χαρακτήρα του νερού ασφαλώς και βοηθά αλλά το γεγονός και μόνο πως η ιδιωτική διαχείριση αποτυγχάνει να λειτουργήσει τα συστήματα με τεχνικά ορθό και πολιτικά αποδεκτό τρόπο μπορεί να είναι αρκετό για να οδηγήσει στην επαναδημοτικοποίηση. Με λίγα λόγια, η ιδιωτικοποίηση είναι από μόνη της ο χειρότερος εχθρός του εαυτού της.

Αγώνες διαρκείας

Το κύμα επαναδημοτικοποίησης συνεχίζεται. Η Veolia μόλις έχασε ένα από τα παλαιότερα συμβόλαια της στη Γαλλία στην πόλη της Ρεν. Ένας εκπρόσωπος της πόλης εξήγησε: «Υπάρχει μια αντίφαση μεταξύ του στόχου του δημοτικού συμβουλίου να μειώσει την κατανάλωση νερού και εκείνη των ιδιωτών διαχειριστών των οποίων το συμφέρον είναι να την αυξήσουν.”

Το επιχειρηματικό μοντέλο των εταιρειών νερού για δημοτικές συμβάσεις είναι ξεπερασμένο, τουλάχιστον στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κατανάλωση αργά αλλά σταθερά μειώθηκε κατά τα τελευταία 20 χρόνια μειώνοντας τα έσοδα ενώ το κόστος εκτινάχθηκε στα ύψη, και η προκύπτουσα αύξηση στα τιμολόγια του νερού έχει δημιουργήσει πολιτική δυσαρέσκεια και ενδελεχή έλεγχο. Οι πόλεις που δεν επαναδημοτικοποιούν την ύδρευση τους επαναδιαπραγματεύονται έντονα τις συμβάσεις τους : Είναι συνηθισμένο για τις πολυεθνικές να δώσουν 30% εκπτώσεις αυτές τις μέρες για να κρατήσουν τις συμβάσεις τους, με την ελπίδα ότι μπορούν να αποσβέσουν το κόστος τους ακόμα αργότερα.

Προσπαθούν να αναδιαρθρώσουν τις επιχειρήσεις τους, με δύο βασικές επιλογές:

1. Η Veolia φαίνεται να επικεντρώνεται περισσότερο στα παραδοσιακά μηχανικά έργα και τις υπηρεσίες για δημόσιους και ιδιωτικούς πελάτες, καθώς και σε νέους , όπως η βιομηχανία εξόρυξης και πετρελαίου (Η υδραυλική διάρρηξη- fracking- απαιτεί τεράστιες ποσότητες νερού και συνεπάγεται υψηλές δαπάνες καθαρισμού).
2. Η Suez φαίνεται να προσπαθεί να αποκτήσει την ίδια την διαχείριση των πόρων και την πολιτική του νερού, μέσω συμβολαίων  “ολοκληρωμένης διαχείρισης των υδάτων», προσπαθώντας να πουλήσει σε πόλεις “συμβάσεις για την υγεία του νερού» και επιλέγοντας να μιλήσει τη γλώσσα των προοδευτικών.

Μια παρατήρηση: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται να αγνοεί τελείως όλα τα παραπάνω. Ποτέ άλλοτε δεν προώθησε την ιδιωτικοποίηση του νερού με τον ίδιο ενθουσιασμό όπως σήμερα, επιβάλλοντας αυτό το αποτυχημένο μοντέλο στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και όπου της δοθεί η ευκαιρία. Για πρώτη φορά έχει περιλάβει το νερό στη νομοθεσία της εσωτερικής αγοράς σχετικά με τις συμβάσεις παραχώρησης, προκαλώντας σάλο ,  κατόπιν έντονης άσκηση πίεσης από τα λόμπις  στις Βρυξέλλες αυτές τις μέρες. Πράγματι, «η Επιτροπή πιστεύει ότι η ιδιωτικοποίηση των επιχειρήσεων κοινής ωφελείας, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων ύδρευσης, μπορεί να προσφέρει οφέλη για την κοινωνία, όταν γίνει προσεκτικά.» (EC, DG ECFIN 2012)

Κάνοντας το «δημόσιο» να δουλεύει αποδοτικά

Η δημόσια ιδιοκτησία είναι προαπαιτούμενο, αλλά ποτέ δεν αποτελεί εγγύηση για καλύτερη απόδοση. Η έννοια του  “Δημοσίου” πρέπει να πηγαίνει χέρι-χέρι με τον εκδημοκρατισμό της υπηρεσίας. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις του τομέα του νερού με βιώσιμο τρόπο:

Πώς μπορούμε να χρηματοδοτούμε δαπανηρές υποδομές, χωρίς την ανάθεση του ελέγχου σε εταιρείες ή τράπεζες;

Πώς μπορεί η διαχείριση των υδάτων να ενταχθεί στον αστικό και χωροταξικό σχεδιασμό, τη δασοκομία και τη γεωργία πολιτικές για τη βελτίωση της αντοχής, της ποιότητας των πόρων και την προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος;

Πώς να καταπολεμήσουμε άλλες μορφές των ιδιωτικοποιήσεων , όπως η ακραία τεχνολογική προσέγγιση της παραγωγική διαδικασίας σε σχέση με τη ρύπανση, ή άχρηστες και επικίνδυνες ιδέες όπως η αγορά δικαιωμάτων νερού ;

Πώς να μεταφράσουμε αυτά τα τεχνικά ζητήματα σε πολιτικά ζητήματα που όλοι μπορούν να κατανοήσουν και να συμβάλουν;

Η επαναδημοτικοποίηση προχωρά αυτές τις συζητήσεις τοποθετώντας ψηλά τα ζητήματα του νερού στην πολιτική ατζέντα και αποτελεί μια χρυσή ευκαιρία για την επίλυση τους.

Ο Pigeon Martin είναι ένας ερευνητής και ακτιβιστής με την Corporate Europe Observatory (CEO). H CEO είναι μια ομάδα έρευνας και εργασίας που εκθέτει και  αμφισβητεί την προνομιακή πρόσβαση και την επιρροή που απολαμβάνουν οι εταιρείες και ομάδες συμφερόντων τους στην χάραξη πολιτικής της ΕΕ.

[1] Οι εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας από κάθε δολάριο που επενδύεται στην ύδρευση και την αποχέτευση είναι πως σώζει μεταξύ 4 και 12 δολάρια σε κόστος που αποφεύγεται για την υγεία.

Αυτό οφείλεται στο ότι η ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών έχει οριστεί ως μία από τις προϋποθέσεις για την λήψη οικονομικής ενίσχυσης από την ΕΕ, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) —την γνωστή μας «τρόικα». Οι προϋποθέσεις για την Ελλάδα περιλαμβάνουν την ιδιωτικοποίηση πολλών δημόσιων οργανισμών, μεταξύ των οποίων και την πλήρη ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Η τρόικα αναμένει δραστική μείωση του δημόσιου τομέα και από την Πορτογαλία, γι’ αυτό και εξετάζεται η ιδιωτικοποίηση της εταιρείας ύδρευσης Aguas de Portugal. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η ΕΚΤ ζήτησαν από την Ιταλία να σχεδιάσει την ιδιωτικοποίηση και απελευθέρωση της αγοράς ύδρευσης, παρά την αντίθετη ψήφο της συντριπτικής πλειοψηφίας σε σχετικό δημοψήφισμα.

Γενικότερα, οι νέες κεντρικές οικονομικές πολιτικές της ΕΕ πιέζουν περισσότερο για την απελευθέρωση και ιδιωτικοποίηση όλων των δημόσιων υπηρεσιών, επιβάλλοντας ακόμη αυστηρότερους περιορισμούς στις δημόσιες δαπάνες.
Στις «γειτονικές» χώρες εκτός ΕΕ την ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης εξακολουθούν να προωθούν η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) και ο Διεθνής Οργανισμός Χρηματοδότησης (IFC, δηλαδή το τμήμα της Παγκόσμιας Τράπεζας που έχει ως αποστολή την στήριξη του ιδιωτικού τομέα) παρά τις μέχρι σήμερα αποτυχίες αυτής της πολιτικής.
Ενόψει των παραπάνω η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνδικάτων Δημόσιων Υπηρεσιών (EPSU) εκδίδει σε πολλές γλώσσες αυτό το βιβλιαράκι με τους λόγους για τους οποίους πρέπει να αντισταθούμε στην ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης. Το βιβλιαράκι συνέταξε η ομάδα PSIRU τού Πανεπιστημίου του Γκρίνουιτς βάσει εμπειρικών στοιχείων και παραθέτοντας τις σχετικές πηγές. Σκοπός του είναι όχι μόνο να υποστηρίξει εκστρατείες κατά της ιδιωτικοποίησης της ύδρευσης, αλλά και να υπενθυμίσει γιατί ο δημόσιος τομέας υπερέχει κατά πολύ στην παροχή υπηρεσιών ύδρευσης.

Ο ΟΗΕ το 2010 διακήρυξε ότι η ύδρευση και η αποχέτευση αποτελούν ανθρώπινο δικαίωμα και υποχρεώνει τις κυβερνήσεις να παρέχουν στους πολίτες τους οικονομικά προσιτή πρόσβαση σε ασφαλές, καθαρό νερό και σε δίκτυο αποχέτευσης. Τα ευρωπαϊκά συνδικάτα τού δημόσιου τομέα θα εγκαινιάσουν μια «Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών», για να προωθήσουν την υλοποίηση αυτού του ανθρώπινου δικαιώματος και να αντισταθούν στην απελευθέρωση των υπηρεσιών ύδρευσης στην ΕΕ.
Jan Willem Goudriaan
Αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας τής EPSU

ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ